کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت نهم

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود
خاطر خواه-عاشق-دل باخته

آن سفر-آن بار-آن دفعه

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

در دست-آماده-حاضر

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

 

دو بامبی-دو دستی-با دو دست

خدا-بسیار زیاد-فراوان

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

رسیدن به عرصه-بزرگ شدن-به سن پختگی رسیدن

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

 

 

 

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو

 

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

پا بریده بودن-ترک آمد و رفت کردن
زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

آبِ بسته(شیشه، بلور، یخ، برف)

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

تر دست-ماهر-شعبده باز

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

پنج تن آل عبا- پنج تن

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

به حول و ولا افتادن-دستپاچه و مضطرب شدن-به تلاش و تقلا افتادن

راپرت-گزارش-خبر

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

خوار و ضعیف-نحیف-ناتوان

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

زنده بیوه-زنی که شوهرش بدون آن که او را طلاق داده باشد-او را ترک کرده است

رمباندن-خراب کردن

جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند

خاور زمین-قاره ی آسیا

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

 

آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)

چشمه آمدن-گوشه ای از مهارت خود را نشان دادن

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

تنگ هم-چسبیده به هم
در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

زخم زبان-نیش زبان-آزردگی از سخن کسی

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

داغان-از هم پاشیده-پریشان

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی
تخت و تبارک-با آسودگی خیال

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

باب دندان-مناسب طبع و حال

 

دُنگی-دانگی

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

رم دادن-رماندن-فراری دادن

با دست و پا-آدم زرنگ

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)
بی همه کس-بی پدر و مادر

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)
ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

دست کسی را خواندن-یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن
آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

 
رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

ز ِله-ستوه-عجز

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

 
از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است
آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

دست انداختن-ریشخند کردن-مسخره کردن

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

دلچسب-دلپذیر-مقبول

 

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

خوابیدن-خراب شدن-فرو ریختن

آبدیده-جلا یافته-آزموده و مجرب

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

خم گرفتن-فنی از کشتی

بالینی-کلینیکی

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق
چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

دست خوش !-آفرین

خط کش-وسیله ای برای زسم خط

 

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

 

آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

دندان تیز کردن-طمع کردن

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن
پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

به دو دو افتادن-گود رفتن چشم بر اثر ضعف یا بیماری

 

 
زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن
آینه‌ی بخت(آینه‌ای که داماد همراه شمعدان برای عروس می‌فرستد)

دوم از آن-در ثانی-دوم آن که

چوق-چوب-تومان

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

جببه گرفتن در مقابل کسی-با کسی مخالفت کردن-در برابر کسی مقاومت کردن
اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

تف سر بالا-چیزی که مایه ی سرشکستگی و ننگ خود آدم باشد

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)
روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

 

اوضاع احوال(وضع و حال)
روخوانی-از روی کتاب و نوشته خواندن
آخرین تحویل-قیامت

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

بخت-شانس-اقبال-شوهر

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

بخار-توانایی-شایستگی
تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن
دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

 

چای دیشلمه-چای تلخ که با قند یا خرما و مانند این ها بنوشند
دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن
زور-اجبار-الزام

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن
دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

 

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

چپ چپ به کسی نگاه کردن-با اوقات تلخی-بدبینی یا اعتراض به کسی نگاه کردن

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

دستمال به دست-چاپلوس-متملق

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

 

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

پیه سوز- پی سوز

بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود
جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن

جفتک زن-لگد زن

 

 
رو به راه-آماده-مهیا-منظم

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی
خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن
اطفال باغ-گل‌های تازه

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

 
پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

 

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی
چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی
بیا بیا- برو برو
الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه
تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

خانه به دوشی-بی خانمانی-آوارگی

چارقد-روسری زنانه
از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

روخوانی-از روی کتاب و نوشته خواندن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

دل و روده ی چیزی را در آوردن-اجزای درون چیزی را به هم زدن و بیرون ریختن

توپ زدن-روی دست حریف برخاستن-کلک زدن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

 

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز
بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

 

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

آن سفر-آن بار-آن دفعه

بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

از دست دادن(گم کردن)

خدا به دور-پناه بر خدا

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

جان جانی-صمیمی-یکدل
 

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

پس افتاده-بچه ی کسی

بده بستان-داد و ستد-معامله

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند
اهل دود-سیگاری

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

دله-ظرف حلبی

حلق آویز-به دار کشیده
 

باد هوا-وعده ی دروغ-چیز پوچ و بی اعتبار

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

دُم لابه-چاپلوسی-تملق

به پول رساندن-فروختن

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

حیوون-نگا. حیوان

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

خرد و خمیر شدن-بسیار خسته شدن-له و لورده شدن
اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

تو ذوق کسی خوردن-از سخن یا رفتاری دمغ شدن

جوش خوردن معامله-انجام شدن معامله-منعقد شدن قرارداد

دندان گِرد-طمع کار-آزمند-گران فروش

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

 

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

خونین و مالین-زخمی-خونی شده
بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

دله بازی-رفتار آدم دله

پشت کار داشتن-داشتن نیرویی که انسان را به پایان دادن کار وا می دارد
جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

دست دوم-کار کرده-مستعمل
جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)
خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

جای پا-اثر-نشانه-رد

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن

آلاخون (و) والاخون(دربه‌در، سرگردان، آواره)
آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)
جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن
آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

 

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

زوزه-صدای ناله ی حیوان یا صدای باد
خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن
در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

حرف زدن-پشت سر کسی بدگویی کردن-وراجی کردن

چشم باباقوری-نابینا-کور
دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت
جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

تند کردن-سریع شدن در رفتار و حرکت-زبان گز کردن غذا

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

 

پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند

به درک- به جهنم
تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است
دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

 

 

تیپ هم-جور-هماهنگ-متناسب

خاله خرسه-دوست نادان
آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

ریش کسی را چسبیدن-یقه ی کسی را چسبیدن

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی
تسویه حساب-تلافی-پاک کردن دل خوری
پینه کردن- پینه بستن

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

چیلی-بدبیاری
بیل را پارو کردن-در کاری ناشیگری محض کردن

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

به آخر خط رسیدن-به پایان کار
دول-آلت مردی به زبان کودکان

دست به نقد-بی درنگ-زود-فورن

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

جگر گوشه-فرزند

آش دهن سوزی نبودن(زیاد جالب نبودن، اهمیت زیادی نداشتن)
 

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

چَکی-وزن نکرده-یک جا

خانم بازی-معاشرت با زنان هرزه
به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

پت و پاره-ژنده-فرسوده

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن
زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

 

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

 

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

رفتن با سر-نهایت شوق و اشتیاق برای انجام کاری

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

 
پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

دولابچه-کمد کوچک

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

پیش-برنده-آن که جلو است

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

چیز فهم-عاقل و فهمیده

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب